Charakterystycznym elementem krajobrazu Beskidu Niskiego są liczne cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej. W dniach 2-5 maja 1915 roku w rejonie Gorlic rozegrała się jedna z największych bitew na ziemiach polskich. Po zakończeniu walk wojskowe władze austriackie przystąpiły do porządkowania pobojowisk, dzieląc cały teren na 11 okręgów cmentarnych: Żmigród, Jasło, Gorlice, Łużna, Pilzno, Tarnów, Dąbrowa Tarnowska, Brzesko, Bochnia, Limanowa. Najwięcej cmentarzy znajduje się w okręgu tarnowskim (62), na drugim miejscu jest okręg gorlicki (54 cmentarze).
Cmentarze okolic Wysowej położone są na terenach okręgów Żmigród i Limanowa. Kierownikiem okręgu Żmigród był Dušan Jurković wybitny słowacki architekt. Oto, co sam pisał o swej pracy: "Gdy dzielono teren, nikt nie miał ochoty na pograniczne Karpaty. Dałem sobie przydzielić górską krainę. (...) Gdy moi koledzy zakładali parki, wysypywali ścieżki piaskiem, sadzili krzewy i kwiaty, ja postanowiłem umieszczać swoje cmentarzyki w naturalnym pięknie stoków karpackich, jak gdyby wytworzyły je tam niewidzialne ręce miejscowej tradycji ludowej. (...) Jest rzeczą oczywistą, że sięgnąłem w pierwszym rzędzie po drewno jako materiał budowlany".
Jurković budował cmentarze przeważnie dosyć wysoko w górach, aby były z daleka widoczne. Do najciekawszych dzieł Jurkowića należy zaliczyć cmentarze na Rotundzie, Przełęczy Małastowskiej, Beskidku koło Koniecznej. Niestety, autor budowli nie przewidział szybkiego zalesienia Beskidu Niskiego, a ponadto budulec - drewno - z którego wykonano elementy cmentarzy szybko uległ zniszczeniu i dziś większość cmentarzy jest w opłakanym stanie. Wiele trzeba się natrudzić by odnaleźć je w leśnej gęstwinie. Do najlepiej utrzymanych należy cmentarz na Przełęczy Małastowskiej.
 Cmentarz nr 64, Bartne
Cmentarz znajduje się ok. 300 metrów na północny-wschód od cerkwi-muzeum na zboczu wzniesienia. Projektował Hans Mayr. Pochowanych jest tu 29 Austriaków i 57 Rosjan. |
 Cmentarz nr 49, Blechnarka
Do cmentarza można dojść z Wysowej asfaltową drogą, którą za miejscowością Blechnarka zmienia się w polną drogę. Na skraju dużej polany początek czarnego szlaku do cmentarza. Do tego miejsca z Wysowej prawie 4 kilometry. Stąd dwa kilometry leśną, bitą drogą wzdłuż małej w tym miejscu Ropy. Po przejściu rzeki trzeba podejść 100 metrów stromym zboczem do cmentarza. Pochowano na nim 103 Austriaków, 50 Niemców, 196 Rosjan. Cmentarz ogrodzony kamiennym murkiem. Ostatnio odnawiany był w 1996 roku przez młodzież Niemieckiego Związku Opieki nad Grobami Wojennymi. |
 Cmentarz nr 57, Uście Gorlickie
Cmentarz znajduje się przy drodze wyjazdowej z Uścia Gorlickiego do Ropy. Projektował go Duśan Jurković. Drewniane krzyże nagrobne nakryte są blaszanymi daszkami. Na cmentarzu pochowanych jest 45 Austriaków i 13 Rosjan. |
 Cmentarz nr 56, Smerekowiec
Cmentarz zaprojektowany przez D. Jurkovića znajduje się przy drodze Uście Gorlickie - Gładyszów. Obiekt otoczony kamiennym murkiem. Na cmentarzu pochowanych jest 22 Austriaków. |
 Cmentarz nr 46, Beskidek
Cmentarz znajduje się w pobliżu przejścia granicznego w Koniecznej, na grzbiecie Beskidek. Dojście z przejścia czerwonym szlakiem słowackim. Pomnik centralny cmentarza stanowi wysoka wieża kamienna. Na cmentarzu pochowanych jest 164 żołnierzy austriackich i 148 rosyjskich. |
 Cmentarz nr 60, Przełęcz Małastowska
Cmentarz znajduje się przy drodze z Gładyszowa do Gorlic na Przełęczy Małastowskiej na którą prowadzą malownicze serpentyny. Projektował go D. Jurković. Głównym akcentem cmentarza jest drewniany ołtarz z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Ogrodzenie cmentarza zbudowane jest z bali drewnianych. Pochowanych jest tu 174 Austriaków. |
 Cmentarz nr 51, Rotunda
Dojście szlakiem czerwonym z Regietowa lub Zdyni. Cmentarz usytuowany na szczycie góry Rotunda. Projektował go D. Jurkowić. W chwili jego powstawania drewniane, wysokie wieże widoczne były z daleka. Obecnie wieże znajdują się w ruinie. Od kilku lat trwa rekonstrukcja cmentarza. Postawiono nowe, drewniane krzyże. Na cmentarzu pochowano żołnierzy wszystkich walczących armii. |
Cmentarz nr 52, ZdyniaCmentarz znajduje się w centrum wsi, jest to wydzielona kwatera na cmentarzu parafialnym. Projektował D. Jurković. Cmentarz otoczony kamiennym murkiem. Spoczywa na nim 30 Austriaków i 20 Rosjan. |
Cmentarz nr 55, GładyszówUsytuowany jest w lesie, 200 metrów od drogi z Gładyszowa na Przełęcz Małastowską.
Projektował D. Jurković. Pośrodku cmentarza stoi drewniana wieża. Pochowanu tu 13 Austriaków i 92 Rosjan. |
 Cmentarz nr 47, Konieczna
Mogiła zbiorowa na cmentarzu wiejskim koło cerkwi. Pochowano tu 80 Austriaków i 108 Rosjan. Projektował D. Jurković. |
 Cmentarz nr 48, Regietów Wyżny
Projektował D. Jurkowicz. Cmentarz znajduje się na stoku góry Jaworzynki, około 100 metrów od skraju lasu. Bardzo zarośnięty (1 VIII 2009). Odnowione krzyże. Pochowano na nim 74 Austriaków i 136 Rosjan poległych w czasie tak zwanej bitwy wielkanocnej 1915 roku. |
 Cmentarz nr 6, Krempna
Cmentarz znajduje się na wzgórzu położonym na zachód od centrum miejscowości. Projektował go D.Jurković. Nekropolia wyremontowana w latach 1990 - 1991. Spoczywają na niej Austriacy i Niemcy. |
 Cmentarz nr 44, Długie
Nekropolia znajduje się przy drodze Radocyna-Wyszowatka. Projektował D. Jurković. Na cmentarzu pochowanych jest 37 Austriaków i 207 Rosjan. Obiekt odnowiony w 1998 roku.
|
 Cmentarz nr 61, Gładyszów
Cmentarz znajduje się w lesie na zboczu Popowych Wierchów. Dojście ścieżką zaczynającą się obok domu nr 75 (agro "Dziubyniłka"). Cmentarz projektował D. Jurković. Pochowanych jest na nim 194 Austriaków i 5 Rosjan. |
 Cmentarz nr 54, Krzywa
Zbiorowa mogiła żołnierska ogrodzona drewnianymi żerdziami znajduje się obok cerkwi. Projektował D. Jurković. Pochowani są tu żołnierze rosyjscy z 17 i 176 pułku piechoty oraz 2 Austriaków. |
 Cmentarz nr 68, Ropica Górna
Cmentarz znajduje się w kępie drzew ok. 100 metrów od drogi do Bartnego. Otoczony kamiennym murkiem. Projektował Hans Mayr. Pochowanych jest tu 86 Austriaków. |
 Cmentarz nr 50 Wysowa
Cmentarz znajduje się na górze Wysota. Projektował go D. Jurković. Miejsce pochówku 10 Austriaków, 23 Niemców i 50 Rosjan otacza wał z łamanego kamienia. Kształt nekropolii trudny do rozpoznania w terenie. Do cmentarza prowadzi szlak czarny, bardzo stary, trudny do zauważenia na trasie, początek przy tabliczce \"Blechnarka\". |
Cmentarz nr 81, Męcina Mała Projektował Hans Mayr. Na cmentarzu pochowanych jest 17 Niemców i 28 Rosjan.
|
 Cmentarz nr 62, Banica
Obiekt znajduje się w pobliżu gościńca "Banica". Cmentarz projektował D. Jurković. Pochowano tu 12 Austriaków i 40 Rosjan. |
 Cmentarz nr 71, Łosie
Kwatera na cmentarzu parafialnym w centrum miejscowości. Projektował Hans Mayr. Pochowano tu 60 Austriaków i 9 Rosjan. |
 Cmentarz nr 43, Radocyna
Cmentarz znajduje się w pobliżu dawnej, obecnie w ruinie, szkoły, na niewielkim stoku. Projektował D. Jurković. Pochowano na nim 4 Austriaków i 79 Rosjan. Cmentarz odnowiony przez członków Koła Łowieckiego "Dzik" w Gorlicach w 1995 roku. |
 Cmentarz nr 53, Czarne
Przy drodze do Krzywej. Projektował D.Jurković. Pochowano tu 27 Austriaków i 372 Rosjan. Cmentarz odnowiony w 1998 roku. |
 Cmentarz nr 3, Ożenna
Cmentarz znajduje się za zabudowaniami dawnego PGR.
Pochowani są na nim Austriacy, Wegrzy i Rosjanie. |
 Cmentarz nr 4, Grab
Nekropolia znajduje się w pobliżu drogi z miejscowości Grab do granicy ze Słowacją.
Pochowani są tu Austriacy i Rosjanie. Cmentarz projektowali Jurković i Kaspar. |
 Cmentarz nr 45, Lipna
Cmentarz znajduje się w pobliżu leśnej drogi Zdynia - Radocyna, na zalesionym zboczu, pochowanych jest tu 56 Austriaków i 97 Rosjan. Cmentarz projektował D. Jurković, |
 Cmentarz nr 70, Owczary
Na cmentarzu zaprojektowanym przez Hansa Mayra spoczywają Rosjanie, Austriacy, Czesi i Żydzi. |
 Cmentarz nr 5, Grab
Nekropolia na której pochowani są Rosjanie znajduje się w centrum miejscowości, na terenie jednego z gospodarstw.
Cmentarz projektował D. Jurković.
|
Źródło: Roman Frodyma, Galicyjskie cmentarze wojenne, tom.I, Beskid Niski i Pogórze, Warszawa-Pruszków, 1995, Oficyna Wydawnicza "Rewasz", Towarzystwo Karpackie.
